20.4.11

Μουσείο Μπενάκη «Ρούντο Σβαρτσ, Κρήτη, 1943. ενας ζωγράφος με τη στολή της Βέρμαχτ».

Κάθε χρόνο με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μουσείων, το Μουσείο Μπενάκη
τιμά έναν πολιτιστικό οργανισμό της περιφέρειας για την πνευματική του προσφορά. Το 2005 τιμήθηκε η Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ του Μετσόβου, το 2006 το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, το 2007 το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, το 2008 το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το 2009 το Λαογραφικό – Ιστορικό Μουσείο Λάρισας, το 2010 το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης του Ρεθύμνου. Φέτος τιμάται η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών για το Ιστορικό της Μουσείο.
Με την ευκαιρία αυτή φιλοξενείται στους χώρους του κτιρίου της οδού Πειραιώς η έκθεση «Ρούντο Σβαρτσ, Κρήτη, 1943. eνας ζωγράφος με τη στολή της Βέρμαχτ».
Στα τέλη Ιανουαρίου 1943, ο ζωγράφος Rudo Schwarz, γεννημένος το 1906 στη Βόρεια Τσεχία, επίστρατος οπλίτης της Wehrmacht, φτάνει στην Κρήτη. Στον ενάμιση περίπου χρόνο παραμονής του, επιλέγει συνειδητά να αποκοπεί από την ζοφερή πραγματικότητα του πολέμου και να αποτυπώσει ζωγραφικά, με το φωτογραφικό του φακό και σε μεθοδικές σημειώσεις στα ημερολόγιά του την άλλη εικόνα της Κρήτης, μακριά από τα δεινά της Κατοχής. Μνημεία, τοπία ανέπαφα, λαϊκή αρχιτεκτονική, ανθρώπους στην καθημερινότητά τους, έναν αρχέγονο πολιτισμό που τον συναρπάζει. Στην έκθεση παρουσιάζεται επιλεγμένο τμήμα του αρχείου Schwarz που δωρήθηκε στην Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών από τους κληρονόμους του. Το αρχείο, που απαρτίζεται από ημερολόγια 388 σελίδων με σχέδια και ακουαρέλες, 461 ασπρόμαυρες φωτογραφίες και 18 ζωγραφικούς πίνακες είναι κατατεθειμένο στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.
Η έκθεση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης (Μάιος – Νοέμβριος 2010).
http://www.historical-museum.gr/schwarz/index.html

 

λιγα λογια
Τον Οκτώβριο του 2008 η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών έγινε αποδέκτης μιας γενναιόδωρης παραχώρησης. Οι κύριοι Ingo Schwarz-Quandt και Heinz Schwarz, γιοι του Γερμανού ζωγράφου Rudo Schwarz, δώρισαν στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ένα τμήμα του αρχείου και των έργων του πατέρα τους, ο οποίος, ως στρατιώτης της Βέρμαχτ, υπηρέτησε στην Κρήτη το 1943-44. Το κρητικό Αρχείο Rudo Schwarz περιλαμβάνει 18 ελαιογραφίες και πορτραίτα με μολύβι ή κάρβουνο, ένα Φωτογραφικό Άλμπουμ με 460 περίπου φωτογραφίες και ένα Ημερολόγιο 388 σελίδων, στο οποίο καταγράφεται η περιήγησή του κυρίως στο νομό Ηρακλείου και το βορειοδυτικό τμήμα του νομού Λασηθίου με ένθετα λεπτομερή σχέδια (ακουαρέλλες, παστέλ, σκίτσα με μολύβι και πενάκι).
Επιλογές από το σημαντικό αυτό υλικό εκτίθενται στην περιοδική έκθεση «Ρούντο Σβαρτς, Κρήτη, 1943. Ένας ζωγράφος με τη στολή της Βέρμαχτ», που εγκαινιάστηκε στις 12 Μαΐου 2010 στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και θα διαρκέσει ώς τις αρχές Νοεμβρίου.
Επισης με αφορμη την εκθεση εγινε και ενα ιστορικο συμποσιο με  θέμα ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ '43
(Επιστημονικό συμπόσιο για την κατεχόμενη Κρήτη
κατά την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου)
στο πραγματοπιηθηκε στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης
(Παρασκευή 26 & Σάββατο 27 Νοεμβρίου 2010) Το δελτιο τυπου αναφερει:
Στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων που συνοδεύουν την περιοδική έκθεση Ρούντο Σβαρτς, Κρήτη, 1943. Ένας ζωγράφος με τη στολή της Βέρμαχτ, η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών διοργανώνει στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης την Παρασκευή 26 και το Σάββατο 27 Νοεμβρίου του 2010 επιστημονικό συμπόσιο με τίτλο ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ '43 και θέμα τις πολυποίκιλες πτυχές της καθημερινότητας στην κατεχόμενη Κρήτη. Το συμπόσιο σηματοδοτεί την ολοκλήρωση της παραπάνω έκθεσης (Μάιος-Νοέμβριος 2010), η οποία παρουσιάζει το ζωγραφικό και φωτογραφικό αρχείο καθώς και το προσωπικό ημερολόγιο του Γερμανού ζωγράφου Ρούντο Σβαρτς που υπηρέτησε ως στρατιώτης στην Κρήτη κατά την περίοδο 1943-1944. Στόχος του συμποσίου είναι να αναδείξει τις λιγότερο γνωστές πτυχές της κατοχικής καθημερινότητας στα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο της Κρήτης κατά την περίοδο της Γερμανοϊταλικής κατοχής, εστιάζοντας στη διετία 1943-1944, περίοδο που ο Σβαρτς υπηρετεί στο νησί και καταγράφει την καθημερινότητα των κατοίκων του, τη φύση, τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία. Στο πλαίσιο του συμποσίου, εκτός των ερευνητικών εισηγήσεων, θα παρουσιαστούν άγνωστα αρχειακά σύνολα, όπως φωτογραφικά αρχεία Γερμανών στρατιωτικών που υπηρέτησαν στην Κρήτη, καθώς και προσωπικές μαρτυρίες-αφηγήσεις ανθρώπων που έζησαν εκείνη την περίοδο.

2.4.11

Eνδογενή προβλήματα στη φωτογραφία της Αντίστασης ή Φωτογραφίες και φωτογράφοι που έμειναν στο ημίφως

http://www.epohi.gr/portal/politismos

Κωστής Λιόντης

Σε όσα προτίθεμαι να καταθέσω δεν  πρόκειται να ακολουθήσω  κάποιο  μεθοδολογικό εργαλείο. Ούτε έχω την πρόθεση να αναπτύξω κάποια θεωρία. Θα κάνω μία απλή, μάλλον εμπειρική, προσέγγιση του θέματος. Δίνω προκαταβολικά αυτές τις εξηγήσεις για να προλάβω πιθανές ενστάσεις ή υψηλές απαιτήσεις.
Πρέπει, καταρχήν, να δώσω τις ακριβείς συντεταγμένες πλοήγησης στο θέμα ή, το πλαίσιο όπως λένε, γιατί υπάρχει κίνδυνος παρερμηνειών. Ο πόλεμος, κατά κοινή παραδοχή, παρουσιάζει διττή υπόσταση. Η μία είναι του μετώπου, με τις ένοπλες συγκρούσεις και η άλλη του άμαχου πληθυσμού στα μετόπισθεν, Εάν αυτό το δεχθούμε ως γενική αρχή, τότε, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, πέρα από τις υπάρχουσες ιδιαιτερότητες, έχουμε το ένοπλο αντάρτικο  στην ορεινή Ελλάδα και τον υπό ξένη τριπλή κατοχή άμαχο πληθυσμό των αστικών περιοχών.
Εκ των πραγμάτων, η φωτογραφία παρουσιάζει και αυτή διττή υπόσταση και αντανακλαστικά ταυτίζεται, σχεδόν απόλυτα, με τις δραματικές συνθήκες αυτής της περιόδου.
Δεν γνωρίζω εάν κατά το παρελθόν, τους Βαλκανικούς πολέμους και την Μικρασιατική εκστρατεία, παρατηρείται το ανάλογο φωτογραφικό ζεύγος. Πάντως, στην κατοχική φωτογραφία πρέπει να θεωρηθεί ως δεδομένο. Συμπληρώνεται μάλιστα, με ένα δεύτερο φωτογραφικό ζεύγος, που λειτουργεί ως αντικριστός καθρέφτης προς το προηγούμενο. Είναι η διττή όψη της κατοχικής εικόνας, τόσο η ένοπλη όσο και αυτή του άμαχου πληθυσμού, η οποία προκύπτει από τα φωτο-κινηματογραφικά συνεργεία των γερμανικών στρατευμάτων.
Αυτό είναι το σύμπαν της κατοχικής φωτογραφίας. Μέσα του, ως υποσύνολο, ταξινομείται και ο αστερισμός της αμιγώς αντιστασιακής φωτογραφίας. Χρονικά ορίζεται στο διάστημα μεταξύ Απριλίου 1941 και Οκτωβρίου 1944.
Μπαίνω τώρα στο δεύτερο σκέλος του πλαισίου: Στο αμιγώς φωτογραφικό πεδίο και τις εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες του. Σύμφωνα με την Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας του Άλκη Ξανθάκη, οι Σύμμαχοι, υποχωρώντας τον Απρίλιο του 1941, κατέστρεψαν τις εγκαταστάσεις της Kodak στην Αθήνα. Κι αυτό για να μην περιέλθουν στα  γερμανικά στρατεύματα. Η καταστροφή είχε ως επακόλουθο, να διασωθούν ελάχιστα φιλμ και τεχνικό υλικό. Σ'  αυτό προστίθεται ο αποκλεισμός του ελλαδικού χώρου από τους Συμμάχους και έτσι οι ελλείψεις πολλαπλασιάζονται. Στη στέρηση υλικού έρχεται να προστεθεί ένας άλλος, πολύ πιο αρνητικός παράγοντας. Κατά την Ιστορία του Ξανθάκη και πάλι:   οι κατοχικές αρχές απαγόρευαν ρητά τη φωτογράφιση σε δημόσιους χώρους, απειλώντας τους παραβάτες με ποινή θανάτου.   Πρώτο αρνητικό επακόλουθο αυτής της απαγόρευσης, να γίνονται πλέον λήψεις μόνο από ριψοκίνδυνους. Δεύτερο επακόλουθο, είναι η εξ  ανάγκης καταφυγή στην ανωνυμία. Για τους τολμηρούς παραβάτες, πιθανή διαρροή ονόματος, ήταν κίνδυνος ζωής. Είτε φωτογράφος, είτε κάποιος άλλος που μπορεί να κρατούσε φωτογραφικά τεκμήρια, έκανε τα πάντα εν κρυπτώ και λούφαζε στο προστατευτικό κέλυφος της ανωνυμίας. Έτσι, τα περιθώρια ταυτοποίησης φωτογραφικού υλικού και σχετικών πληροφοριών στενεύουν. Φτάνουν, μετά την Κατοχή και κυρίως σήμερα, να δείχνουν σχεδόν ανύπαρκτα. Οι πληροφορίες είναι  ισχνές, αλλοιωμένες λόγω παρανομίας, ρευστές και συχνά αντιφάσκουσες. Εάν λάβουμε υπόψη και τις εξωγενείς δυσκολίες - στις οποίες θα αναφερθώ σε λίγο - τότε αντιλαμβάνεται κανείς τη δυσχερή θέση της έρευνας. Αυτό, βεβαίως, δε σημαίνει εγκατάλειψη. Η αναζήτηση γίνεται πιο περίπλοκη, ενδεχομένως και πιο γοητευτική, αλλά όχι απαγορευτική πριν εξαντληθεί.  Ανέφερα όλα τα προηγούμενα γιατί  συνιστούν τις γενικές και ειδικές συνθήκες του φωτογραφικού περιβάλλοντος επί Κατοχής. Πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, όταν κάνουμε γενική ή και ειδική μνεία  στη φωτογραφία αυτής της περιόδου.  Μακάρι, όμως, να τελειώναμε εδώ. Εξίσου σοβαρά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι μετακατοχικές συνθήκες. Ιδιαίτερα αυτές, γιατί μέχρι και το 1974, η ροή των πραγμάτων δεν είναι ρόδινη. Ίσα ίσα το αντίθετο.
Μετά τον Εμφύλιο, με τα λεγόμενα «έκτακτα μέτρα», που στόχευαν στην απο-ΕΑΜοποίηση του κοινωνικού σώματος, οικοδομήθηκε μία μονολιθικού τύπου κοινωνία, με βίαιο  αποκλεισμό συγκεκριμένης κατηγορίας ανθρώπων. Ήταν τα επικίνδυνα μιάσματα...................

Σημείωση: Το κείμενο προέκυψε από σημειώσεις εισήγησης σε Ημερίδα με θέμα «Η φωτογραφία στα χρόνια της Αντίστασης. Ελλάδα, 1941-1944». Η Ημερίδα οργανώθηκε από το Μουσείο Μπενάκη, στις 27 Φεβ. 2011, με αφορμή έκθεση φωτογραφιών του Κώστα Μπαλάφα από το Αντάρτικο στην Ήπειρο.

συνεχεια του αρθρου
http://www.epohi.gr/portal/politismos/9251-%CE%95%CE%BD%CE%B4%CE%BF%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%AE-%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%B2%CE%BB%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%86%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7%CF%82